Wat heb je aan denken?

Drie situaties:

1. Je loopt met een vriend in een donker steegje in Amsterdam en plots worden jullie aangevallen door twee agressieve honden. Wat doe je?
2. Je struint op een zondag in Friesland in een weiland en komt onverwacht een sloot van ongeveer een meter breed tegen. Je bent even van slag maar besluit toch naar de andere kant te gaan. Hoe pak je dat aan?
3. Je wilt een huis kopen en weet de keuze te reduceren tot een klein duur huis in het centrum en een groot relatief goedkoop huis in een buitenwijk. Het huis in het centrum vind je mooier én het ligt bovendien dichter bij het station; handig want je moet elke dag met de trein naar je werk. Dan moet je echter wel een hogere hypotheek nemen en meer gaan werken. Hoe zorg je ervoor dat je de beste keuze maakt?

Wat zou jij beslissen in elk van de bovenstaande gevallen? Lastig? Dit zijn het soort beslisproblemen die we in ons leven tegenkomen.

Denkfouten over denken

Omdat ze al van jongs af aan zoveel en met zoveel plezier denken, is denken voor hoogbegaafden een diepgewortelde gewoonte, een overlevingsstrategie, geworden waar ze niet meer buiten kunnen en waar ze als vanzelf naar grijpen als er problemen zijn of als er iets beslist moet worden. De meeste hoogbegaafden hebben echter een verkeerde perceptie van denken.

Als we op een feest met iemand praten, sluiten we anderen waarmee we niet in gesprek zijn, bewust buiten, dat geeft immers teveel ruis. Tenminste, dat denken we. Want in de praktijk blijkt dat als we onze naam horen vallen, plotsklaps wel aan het luisteren zijn. Op dat moment geeft ons onbewuste ons een seintje en wordt het onbewuste luisteren ineens bewust.

Zo zijn er vele voorbeelden te noemen waarbij duidelijk wordt dat je onbewuste denken enorm veel werk verzet ten behoeve van ons functioneren en de interactie met anderen. Ons onbewuste denken is onmisbaar, meer onmisbaar zelfs dan het bewuste denken.

Misverstanden rondom bewust en onbewust denken

De termen bewust en onbewust zijn misleidend. Ze suggereren dat de eerste te prefereren valt en de standaard is en het tweede minder voorstelt en afwijkend is. Dat het bewuste denken aan de touwtjes trekt en alles aanstuurt binnen ons. Dat is onzin.

Bij verreweg het grootste deel van ons gedrag speelt ons bewuste denken geen enkele rol. Sommigen opperen wel de verhouding 99% onbewust en 1% bewust gestuurd gedrag. De reden dat we het belang van het bewuste denken overschatten is dat we ons van dat type denken nu eenmaal eerder bewust zijn en er makkelijker mee kunnen analyseren.

De verwerkingscapaciteit van ons bewustzijn is maar een fractie van onze totale denkcapaciteit. We kunnen op onbewust niveau 200.000 keer zoveel verwerken als op bewust niveau.

Het is ook niet zo dat bewust denken gereserveerd is voor ingewikkelde zaken en onbewust denken voor simpele. Autorijden bijvoorbeeld doe je vanuit onbewuste denkprocessen. Lezen ook; je leest niet woordje voor woordje, zou je dat wel doen dan schiet het helemaal niet op. Ook bepalen of je iemand mag of niet is grotendeels een onbewust proces.

Keuzes maken en denken

Hoe we tegen denken aankijken, bepaalt ook hoe we keuzes maken. De bewuste hoogbegaafde denker is veelal bezig met heel bewust denken en bewust zijn of haar keuzes te maken; sterker nog, dat is zijn grondhouding in het leven.

Mensen die veel en vaak bewust denken en dat als basishouding hanteren, lopen echter makkelijk vast. Door de keuzes die ze moeten maken te reduceren tot een intellectueel intern gesprek, vergeten ze daarbij geregeld de andere lagen. Ze raken daardoor makkelijk verstrikt in een eigen geweven web van argumenten die er niet zo toe doen. Maar er is meer mogelijk dan enkel dat.

Drie manieren om keuzes te maken

Grofweg gezien zijn er drie manieren om keuzes te maken:

1. De eerste is een snelle keuze waarbij je niet of nauwelijks nadenkt.
2. De tweede manier is wat je de onbewuste manier noemt: je neemt de informatie die je belangrijk vindt in je op, maakt een voorlopige keuze, slaapt er een nachtje over en gaat dan voor die keuze op voorwaarde dat die nog steeds goed voelt.
3. De derde manier is dat je bewust alles naast elkaar zet en een afgewogen beslissing neemt.

Uit (vaak herhaald) onderzoek blijkt dat de eerste manier van kiezen vooral geschikt is om beslissingen te nemen die binnen een korte tijdspanne genomen moeten worden. Daarbuiten zijn impulsief genomen beslissingen matig van kwaliteit. Beslissingen worden beter naarmate je er meer tijd aan besteed. Daar horen wel kanttekeningen bij.

Kanttekening 1

De eerste kanttekening is dat bewust nadenken ertoe leidt dat argumenten die je kunt verwoorden meer aandacht krijgen dan andere en zo belangrijker worden dan vaak terecht is. Juist bij beslissingen die voor jou als persoon belangrijk zijn, spelen emoties een rol, en die laten zich nou eenmaal niet zo makkelijk verwoorden. Kun je bijvoorbeeld logisch beargumenteren waarom je van je kinderen houdt of liever naar Griekenland op vakantie gaat dan naar Italië?

Kanttekening 2

De tweede kanttekening is dat je met bewust nadenken makkelijk in een patstelling terecht komt. De reden hiervoor is dat je als je alle aspecten bij je analyse probeert te betrekken, je vastloopt vanwege de veelheid aan aspecten en de moeilijkheid van hoe die te waarderen. Hoe weeg je, bijvoorbeeld, een ruim huis buiten het centrum met meer reistijd naar het werk af tegen een klein huis in het centrum met minder reistijd naar het werk? Daar kom je niet op een analytische manier uit. Ons brein heeft wat dat betreft een te beperkte capaciteit.

Kanttekening 3

De derde kanttekening is dat er een optimum aan het proces van beslissen zit: het heeft geen zin om 20 jaar te besteden aan een beslissing over waar je wilt gaan wonen met je gezin. In 20 jaar tijd zijn je kinderen al volwassen geworden.

Ook geldt dat naarmate beslissingen langer op de 'beslistafel' liggen, er meer wordt bijgehaald en de keuze eigenlijk moeilijker wordt. De manier van beslissen van bewust alles naast elkaar zetten en dat op een logische manier afwegen, is dan ook vooral geschikt voor logische, overzichtelijke en gekaderde problemen. In wezen geldt dat maar een kleine groep problemen.

De beste manier van beslissen

Over het algemeen is de beste manier van kiezen de tweede: de informatie tot je nemen, een eerste keuze maken, een nachtje erover slapen en, als het dan nog steeds goed voelt, bij je besluit blijven. Als het niet goed voelt moet je de hele besliscirkel opnieuw doorlopen.

Het tweede deel van de tekst hierboven is gebaseerd op Ab Dijksterhuis, Het slimme Onderbewuste, 2007.

Beter beslissen

Beslissen is een kunst een kunde en vele hoogbegaafden zijn er, zo moge duidelijk zijn, matig in. Er is altijd nog de mogelijkheid iets dieper te analyseren of iets breder te trekken (denk bijvoorbeeld aan scripties of werkstukken die alsmaar uitdijen en nooit afkomen) en het proces van beslissen wat het beste is, valt altijd nog zorgvuldiger vorm te geven.

Hanteer daarom analoog aan het bovenstaande stuk drie beslisvormen, elk geschikt voor een bepaald type beslissing.

1. De eerste is een snelle keuze waarbij je niet of nauwelijks nadenkt.

Impulsief en reactief gedrag in situaties die dat nodig hebben en waarbij je vertrouwd op bij jou ingeprente routines en/of voorkeursgedrag. Bijvoorbeeld: jezelf verweren of vluchten bij een aanval, rennen om de trein te halen, een uitnodiging van een vriend aannemen, een kus van je partner beantwoorden.

2. De tweede manier is wat je de onbewuste manier noemt: je neemt de informatie die je belangrijk vindt in je op, maakt een voorlopige keuze, slaapt er een nachtje over en gaat dan voor die keuze op voorwaarde dat die nog steeds goed voelt.

Dit is beslisgedrag waarbij je je gevoelens een rol laat spelen. Nodig in beslissituaties die een belangrijke gevoelscomponent bevatten. Bijvoorbeeld: het kopen van een huis, het kiezen van een andere baan, het aangaan of beëindigen van een relatie, een vakantie kiezen, een beroep of studie kiezen, een scriptie kort of lang maken.

3. De derde manier is dat je bewust alle gegevens die je hebt naast elkaar zet en op basis daarvan een afgewogen beslissing neemt.

Dit is beslisgedrag dat bij uitstek geschikt is voor simpele, vooral dichitome situaties die betrekking hebben op cijfermatige en logische besliszaken. Bijvoorbeeld: koop ik luiers wanneer ze in de aanbieding zijn of gewoon wanneer ze nodig zijn? Ga ik vanavond nog drie uur rijden? Passen schoenen maat 43 of maat 44 beter? Is de sterkte van deze constructie voldoende of niet?

Verdere adviezen met betrekking tot beslissen

1. De perfecte beslissing bestaat niet, streef er dan ook niet naar.

2. Sta jezelf toe ook foute beslissingen te nemen. Accepteer van jezelf dat 20% van je beslissingen fout is (en dus ook 80% goed) die je dan later, gaandeweg en al lerende van je fouten, dient te corrigeren.

3. Stel jezelf een termijn waarop je een beslissing genomen moet hebben. Heb je dan alsnog geen beslissing genomen, zie dat dan als een indicatie dat je het niet moet doen.

4. Verwoord datgene waarover je twijfelt naar een ander. Tijdens het verwoorden van je gedachtes, vorm je feitelijk je mening. Een mening formuleren over iets en dat moeten uitspreken, dwingt je daarom tot duidelijkheid. Tevens wordt door het verwoorden ook snel duidelijk hoe je gevoelsmatig tegenover iets staat. Ook kun je veel halen uit je eigen gevoelsmatige reactie op hoe de ander reageert op wat je zegt.

5. Luister eerst eens naar wat anderen van datgene vinden waarover je hebt te beslissen, en dan in het bijzonder niet-hoogbegaafden. Maak ruimte voor de ander en de ideeën van de ander.

6. In eerste instantie iets globaal weten is meestal voldoende en werkt prettiger bij beslissen. Iets heel precies weten of de betekenis van iets echt helemaal snappen, leidt zelden tot een betere beslissing; teveel details benemen je het zicht op de hoofdlijnen. Beslis getrapt: eerst op hoofdlijnen, dan op de details.

Links

Info over hoogbegaafdheid: Wat is hoogbegaafdheid - Het hoogbegaafde brein - Multiple intelligentie - Hoogbegaafd & samenleving - Hoogbegaafd & werk - Omgang met anderen - Problemen hoogbegaafdheid - Problemen hoogbegaafde jongeren - Valkuilen hoogbegaafde jongeren - Aanverwant: add ed. - Autisme versus hoogbegaafdheid - Hulpverlening GGZ - Verkeerde diagnoses - Het grote verdriet - Denkfouten over denken - Uitvoerende functies - Leren en faalangst - Omgaan met motivatieproblemen - Rust, rust, rust - Kanttekeningen - Organisaties HB - Hulpverleners HB - Boeken over HB

Testen: Hoogbegaafd test - Introvert / extravert test - Assertiviteitstest - Relatietest

Begeleiding 1 op 1: Begeleiding hoogbegaafden - Omgaan met jezelf - Omgaan met anderen - Existentiële zaken

Rondom werk: Begeleiding - Beter in samenwerken - Beter worden in wat je doet - Loopbaanadvies - Burnout & zo

Relatietherapie & relatieherstel: Relatietherapie hoogbegaafden - Relatietherapie-weekend - Relatieadvies - Relatieherstel ouder en kind - Begeleiding relationele problemen

Contact & zo: Contactinfo - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

Overleven

It is not the strongest of the species that survives nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change. Charles Darwin